.گيلك‌ها در سرتاسر مناطق جلگه‌اي گيلان پراكنده‌اند و به كشاورزي اشتغال داشتند و اولين اقوام ساكن در گيلان بوده‌اند. گالش‌ها هم كه تيره‌اي از گيلك‌ها هستند، در مناطق كوهستاني و كوهپايه‌اي زندگي و با دامداري امرار معاش مي‌كنند. فرهنگ اين مردم بسيار بكر و دست نخورده است. بسياري از آيين‌ها و اعياد باستاني همراه با گاهشمار ديلمي و موسيقي فولكلور هنوز كه هنوز است در ميان آنها رواج دارد. تات‌ها نيز در مناطق جنوبي گيلان بويژه در رودبار و آبادي‌هاي تابعه آن زندگي مي‌كنند. اين قوم نيز زبان و فرهنگ و آيين‌هاي ويژه‌اي دارند كه برخي از آنها از دوران كهن به جا مانده است. جدا از محققان بومي و ايراني، محققان اروپايي و امريكايي نيز گيلان را محل خوبي براي گردآوري فرهنگ مردم ديده‌اند. نخستين مطالعات گيلان‌شناسي به وسيله اروپايي‌ها صورت گرفته است. پيش از آن بررسي و تحقيق همه‌جانبه‌اي درباره گيلان تاليف نشده بود. الكساندر خودزكو در سال‌هاي 1806ميلادي به بعد در عصر محمدشاه قاجار به عنوان كنسول روسيه در رشت خدمت مي‌كرد. اقامت چند ساله او در گيلان و آشنايي‌اش با فرهنگ و زبان مردم گيلان وي را برانگيخت تا درباره فرهنگ مردم گيلان به مطالعه و پژوهش بپردازد. كتاب سرزمين گيلان تك‌نگاري درباره گيلان است. وي همچنين ترانه‌هاي فولكلور گيلان را جمع‌آوري و به چاپ رسانده است. پس از او ه. ل. رابينو، كنسول‌يار انگليس در گيلان كه در سال‌هاي 1812 1806 ميلادي در گيلان بوده به پژوهش درباره فرهنگ گيلان دست يازيد و كتاب ولايات دارالمرز گيلان ايران را تاليف كرد. او همچنين چند كتاب ديگر درباره فرهنگ فولكلور گيلان نوشت و به گردآوري فرهنگ اقوام ساكن در ايران علاقه نشان داد. كتاب‌هاي ورزش‌هاي باستاني گيلان، ترانه‌هاي گيلكي، داستان‌ها و و چند كتاب ديگر حاصل تلاش اوست. كريستيان برومبرژه هم درباره مسائلي چون معماري و مسكن در جامعه روستايي، آشپزي، باورداشت‌هاي مردم گيلان، زندگي و اقتصاد روستاييان به مطالعه و تحقيق پرداخت و كتاب‌ها و مقالات متعددي از او در مجلات معتبر جهان به چاپ رسيده است. بجز اينها، برخي از مردم‌شناسان ژاپني، كره‌اي و امريكايي در جامعه گيلان به مطالعه پرداخته اند . برگ زرين تاريخ و فرهنگ گيلاني ها به مبارزات مردمي و ظلم ستيزي آنان عليه استبداد داخلي و استعمارخارجي مي باشد كه مي توان به قيام دهقانان عليه مالکان بزرگ که منجر به حکومت هاي محلي سلسله کيا در گيلان شد، سال 1039 هـ ق قيام غريب شاه يا عادلشاه عليه شاه صفي، قيام سال 1045 مردم عليه استنکو از فرماندهان روسي که منجر به فرار او شد و قيام مردم گيلان به رهبري ميرزا کوچک خان جنگلي عليه استبداد داخلي و استعمار خارجي تنها گوشه اي از مبازرات ضداستكباري مردم شجاع گيلان مي باشد. گيلانيان در عالم اسلام نيز با گرويدن به مذهب تشيع ارادت خود را به اين خاندان نشان دادند بطوريكه گيلان مامن و پناهگان سادات علوي گرديد.